มติชนกรุ๊ป : หนังสือพิมพ์และนิตยสารในเครือมติชน

หน้าแรก

เลือกอ่านฉบับย้อนหลัง

วันที่ 01 กันยายน พ.ศ. 2548 ปีที่ 26 ฉบับที่ 11

สโมสรศิลปวัฒนธรรม

ชัยวัฒน์ เสาทอง chaiwat1969@hotmail.com

ชุดประจำชาติสตรีเวียดนาม

สัญลักษณ์อย่างหนึ่งของเวียดนามที่เราคุ้นเคยคือชุดประจำชาติสตรีของเวียดนาม ภาพที่คุ้นตาคือชุดยาวผ่าด้านหน้าด้านหลังออกจากกัน กางเกงกรุยเท้า เนื้อผ้าบางเบา ช่วงบนพอดีตัว ปกแบบจีน และถ้ามีงอบญวนด้วยละก็ ใช่เลย

เสื้อชนิดนี้เรียกเป็นภาษาเวียดนามใต้ว่า "อ๊าว หย่าย", "อ๊าว" หมายถึงเสื้อ และ "หย่าย" หมายถึงยาว ถ้าจะออกเสียงสำเนียงเหนือซึ่งเป็นสำเนียงกลางคงเป็น "อ๊าว ส่าย"

เครื่องแต่งกายสตรีแบบนี้อาจเรียกได้ว่าเป็นสัญลักษณ์และเสื้อผ้าของทางใต้ หากแต่ว่านครโห่จี๊มิญ (โฮจิมินห์) นั้นเป็นเมืองเศรษฐกิจ มีชาวต่างชาติมากกว่า สมัยก่อนนั้นอเมริกาปักหลักรบอยู่ทางใต้ของประเทศซึ่งตอนนั้นคือประเทศเวียดนามใต้ ชาวโลกจึงรู้จักเวียดนามผ่านโห่จี๊มิญมากกว่าห่าโหน่ย (ฮานอย) ดังนั้นภาพของอ๊าวหย่ายนี้จึงเป็นสัญลักษณ์ของเวียดนามไปโดยปริยาย

สมัยราชวงศ์เหงวียน ซึ่งเป็นราชวงศ์สุดท้ายของเวียดนามที่เมืองฮเว้ สีของเสื้อผ้ากำหนดตามชนชั้น หญิงสมัยนั้นสวมเสื้อตัวสั้นสีน้ำตาลอ่อน กระโปรงยาวสีดำ โพกผ้าดำ แล้วก็มัดเอวด้วยผ้าสีชมพูหรือม่วง หากออกงานจะเป็นเสื้อ ๓ ชั้น เปิดหน้าเป็นรูปตัว V ให้เห็นเสื้อตัวในซึ่งเป็นคนละสี ตัวนอกมักสีเข้มน้ำตาลดำ ชั้นที่ ๒ มักเป็นสีเหลือง ในสุดเป็นสีชมพู ติดกระดุมที่ด้านข้าง มีชายยาวเป็น ๔ แฉก มีผ้ามัดเอวเป็นโบว์ และรูปแบบนี้ยังคงมีให้เห็นบ้างประปรายในปัจจุบัน และในการแสดงบางชุด

การใส่เสื้อถึง ๓ ชั้นในสมัยนั้นแสดงให้เห็นถึงสภาพภูมิอากาศที่หนาวเย็น จึงเหมาะที่จะเป็นเครื่องแต่งกายของชาวเหนือ

ชุดแบบนี้มักใส่ร่วมกับหมวกปีกกว้าง ซึ่งกว้างเอาซะจริงๆ ขนาดใหญ่เท่าใบบัวกระด้งแต่คว่ำลง คงใช้บังแดดได้ดี เพราะปีกกว้างอย่างกับอะไรดี

ประมาณปี ๑๙๓๕ ก็มีแฟชั่นใหม่เข้ามา ปกเสื้อแบบกี่เพ้าของจีนก็เข้ามาอยู่รอบๆ คอสาวเหวียด อิทธิพลเสื้อรัดรูปแบบกี่เพ้าก็เข้ามารัดช่วงลำตัวสาวเหวียดในยุคนี้ด้วยเช่นกัน (กรุณานึกภาพหนังเรื่องเจ้าพ่อเซี่ยงไฮ้) เสื้ออ๊าวหย่ายจึงมีคอจีน รัดช่วงลำตัว และปล่อยชายเสื้อแบบเดิมที่ยาวและแยกหน้าหลังออกจากกันให้พลิ้วไหวไปตามแรงลม เสื้อยาวมักมีสีสันสวยงาม แม้กระทั่งสีเข้มก็ยังดูดี แต่กางเกงมักมีสีขาว หรือสีออกนวลๆ ตา ยามเคลื่อนไหวหรือลมพัดชายเสื้อจะเปิดออกให้เห็นช่วงโค้งของสะโพกที่งดงาม

งอบญวนทำด้วยใบตาลเหมาะกับสภาพอากาศแบบทางใต้มากกว่าทางเหนือ เพราะทางใต้ต้องเจอกับฝน ๖ เดือน แดด ๖ เดือน และน้อยที่จะมีลมหนาว เปียกน้ำก็แห้งไว งอบเหมาะกับอากาศร้อนชื้นเพราะระบายลม ไม่อับหัวเหมือนใส่หมวกแบบฝรั่ง ก็เป็นภูมิปัญญาประจำชาติอย่างหนึ่ง ขณะที่ทางเหนืออากาศหนาว ไม่เหมาะกับความสามารถในการระบายอากาศของงอบ งอบจะใส่เมื่ออยู่นอกสถานที่ ส่วนในอาคารบางทีจะเห็นโพกผ้าจับจีบสำเร็จรูป หากต้องการจะแต่งเต็มยศ ในภาพถ่ายเก่าๆ แสดงให้เห็นว่าคนเหวียดชอบโพกผ้าที่พับเป็นแถบรอบศีรษะ แต่ภาพเก่าๆ จะเห็นว่าผ้าโพกศีรษะไม่เรียบร้อยเท่าไหร่นัก เพราะโพกด้วยมือ ขณะที่ปัจจุบันมักเป็นผ้าโพกสำเร็จรูปจึงเป็นจีบคมกริบเรียบร้อยกว่า ขนาดใหญ่กว่า แต่อาจดูหลอก

งอบญวนนี้ข้างในมักมีเขียนบทกลอนที่ "โดนใจ" เจ้าของหมวก จึงเรียกกันว่า "น้อน บ่าย เทอ" แปลว่าหมวกบทกลอน หรือหมวกบทกวี อะไรทำนองนี้

จังหวัดตราดบ้านเราก็มีงอบทรงคล้ายๆ กันแบบนี้ และภาษาตราดเรียกว่า "น้อน" คำนี้เป็นภาษาเวียดนามแปลว่าหมวกนั่นเอง เนื่องจากจังหวัดตราดมีคนเวียดนามอพยพขึ้นฝั่งมาทางเรือเยอะ และปักหลักทำมาหากินเป็นคนไทยเกือบหมดแล้ว

ชุดอ๊าวหย่ายนั้นทะมัดทะแมง สวยงาม สง่างามในตัวเอง สามารถใส่ทำงานทำการได้สะดวก ดังนั้นในโรงแรม ร้านอาหาร หรือบริษัทต่างๆ มักเลือกใช้อ๊าวหย่ายเป็นยูนิฟอร์ม หญิงมีอายุก็ยังสวมชุดอ๊าวหย่ายได้ดูภูมิฐาน หากมีสร้อยไข่มุกสร้อยหยกทับรอบคอด้วยก็จะดูเข้ากั๊นเข้ากันกับวัยที่สูงอายุ ในสายตาคนต่างชาติอย่างผู้เขียนชุดอ๊าวหย่ายไม่ได้ดูเชยเลย ชุดอ๊าวหย่ายยังเป็นมรดกทางศิลปะของชาวเวียดนาม และที่สำคัญก็คือเป็นงานศิลปะที่เดินได้

นักท่องเที่ยวเพศหญิงชาวญี่ปุ่นชื่นชอบชุดอ๊าวหย่ายเป็นพิเศษ พวกเธอมักซื้อหรือสั่งตัดชุดอ๊าวหย่ายและไม่รีรอที่จะใส่เดินช็อปปิ้งทั่วเมือง ภาพหญิงสาวชาวญี่ปุ่นสวมชุดอ๊าวหย่ายมีให้เห็นอยู่เนืองๆ ในนครโห่จี๊มิญ แต่อ๊าวหย่ายนั้นมิใช่แค่ชุด ชาวต่างชาติมิอาจเลียนแบบอารมณ์ของอ๊าวหย่ายได้ ดังนั้นภาพชาวต่างชาติสวมชุดอ๊าวหย่ายจึงดูไม่สนิทตา พวกเธอมักกังวลกับการเดิน ว่าจะสะดุดชายกางเกงขากว้างที่กรุยเท้าเมื่อไหร่ ช่วงบนของเสื้อมักจะไม่พอดีตัว หลวมกว่าสัดส่วนของร่างกาย เพราะซื้อสำเร็จรูป หรือไม่ก็เพราะสตรีชาวต่างชาติเป็นกังวลกับขนาดเสื้อที่ตัดพอดีกับรูปร่างเกินไป จึงบอกช่างให้ตัดหลวมหน่อย ดังนั้นเสน่ห์จึงลดลง ประการสำคัญอีกอย่างหนึ่งก็คือ กิริยาท่าทางของสาวเหวียดเมื่อสวมชุดอ๊าวหย่ายนั้นเป็นเสน่ห์ที่ยากจะเลียนแบบ โดยเฉพาะลีลาสาวฮเว้

เมืองฮเว้นั้นเป็นราชธานีเก่า ผู้คนมีการศึกษาอบรมตามแบบประเพณีนิยม มีฐานะทางสังคมสูง ดังนั้นมรดกตกทอดคือลีลาการพูดจาที่มีชั้นมีเชิง พูดเสร็จแล้วคนฟังต้องเอากลับบ้านไปตีความต่อ กิริยาท่าทางแบบผู้ดี และกิริยามารยาทหญิงสาวตามอุดมคติของเวียดนาม ดังนั้นลีลาสาวฮเว้จึงเหนือชั้นกว่าสาวเมืองอื่นด้วยประการฉะนี้

ร้านขายเสื้ออ๊าวหย่ายมีทั่วไป โดยเฉพาะถนนด่งเขย แหล่งช็อปปิ้งที่มีชื่อเสียงของนครโห่จี๊มิญ ชุดบางชุดมีราคาจับไม่ลง และก็สวยงามเหลือเกิน แต่ที่ราคาสามัญก็มีทั่วไป อ๊าวหย่ายเป็นหนึ่งในรายการสินค้าที่ระลึกของเวียดนามและนักท่องเที่ยวสุภาพสตรีเห็นเป็นเรื่องสนุกที่จะมีไว้ในตู้เสื้อผ้าของตัว

แต่ชุดอ๊าวหย่ายไม่เหมาะสำหรับคนร่างใหญ่อย่างฝรั่ง หญิงฝรั่งที่ตัวโตใส่ชุดอ๊าวหย่ายจึงดูไม่จืดไปหลายราย

ลวดลายผ้าที่นำมาตัดเป็นอ๊าวหย่ายมีทั้งสีล้วน สีย้อม พิมพ์ เขียนลาย ปักลาย เป็นลวดลายสวยงามทั้งแบบดั้งเดิมและนำสมัย หลังๆ มามีการนำลวดลายของชนกลุ่มน้อยในเวียดนามมาประยุกต์ด้วย บางทีก็เอาลวดลายบนกลองมโหระทึกมาประยุกต์ คนเหวียดหัวดีเรื่องศิลปะ ลวดลายบนกลองมโหระทึกนั้นเป็นสัญลักษณ์อย่างหนึ่งที่คนเวียดนามนิยมใช้บ่งบอกอารยธรรมของตัว

แฟชั่นอ๊าวหย่ายในเวียดนามมีหลายแบบ มีการประยุกต์ต่างๆ นานาเพื่อเอาใจลูกค้าเพศหญิง ภาพอ๊าวหย่ายในหนังสือแฟชั่น ปฏิทิน จึงมีมากมายให้ชื่นชมและเลือกซื้อเลือกตัด

ภาพหญิงสาวชาวเวียดนามที่ถีบจักรยานในชุดอ๊าวหย่ายก็น่าประทับใจ เธอจะบรรจงจับมุมด้านหนึ่งของชายเสื้อด้านหน้ามาไว้ในมือแล้วมือนั้นเองก็จับแฮนด์จักรยานไปด้วย ทิ้งชายผ้าลงมายาวจากแฮนด์จักรยานวกขึ้นมาสู่ช่วงเอว ดูเหมือนกำลังถีบจักรยานในขบวนพาเหรดยังไงยังงั้น ยิ่งถ้าถีบจักรยานมาด้วยกันสองสามคนแล้วยิ่งเป็นภาพที่สวยงาม น่าประทับใจมาก ดูโรแมนติค

การจับปลายชายเสื้อยาวไว้ในมือนั้น นัยว่าไม่ให้ตกลงมาเกะกะพันขาถีบ และก็คงกันเปื้อนด้วยกระมัง

แต่ปัจจุบันภาพนี้ยังพอหาได้ เหลือแต่นักเรียนหญิง เนื่องจากสาววัยทำงานที่ยังสวมชุดอ๊าวหย่ายและมีทางเลือกมากกว่ามักจะเลือกนั่งมอเตอร์ไซค์รับจ้างหรือมอเตอร์ไซค์ของตัวเอง เหลือแต่นักเรียนหญิงเท่านั้นที่ยังมีรายได้ไม่มากพอที่จะใช้รถมอเตอร์ไซค์ ผู้เขียนเดาเอาเองว่าน่าจะเป็นมัธยม เพราะนักเรียนประถมมียูนิฟอร์มเฉพาะอีกแบบ ไม่ใช่อ๊าวหย่าย ชุดนักเรียนอ๊าวหย่ายจะเป็นสีขาวล้วน เนื้อบางๆ พลิ้วๆ

เด็กๆ มักใช้ผ้าสีขาวซึ่งแสดงความบริสุทธิ์ เมื่อโตขึ้นมาเป็นสาวก็นิยมใช้สีโทนอ่อน เมื่อแต่งงานแล้วหรือมีอายุแล้วจึงนิยมใช้สีเข้ม สีฉูดฉาด กางเกงมักเป็นสีขาว สีดำ หรือสีนวลๆ แต่เดี๋ยวนี้ก็ไม่แน่ไม่นอนนัก หากอ้างตามหนังสือแฟชั่นอ๊าวหย่ายของเวียดนาม

ภาพอ๊าวหย่ายปรากฏทั่วไปในภาพวาด ภาพถ่าย โปสการ์ด ของที่ระลึก เครื่องเขิน เครื่องลงมุก ผ้าปัก ฯลฯ แม้กระทั่งบนเสื้อยืด เป็นส่วนหนึ่งของภาพวิวทิวทัศน์ที่ขาดไม่ได้ และเป็นสัญลักษณ์ที่บอกคนทั้งโลกเมื่อวูบแรกที่เห็นว่านี่คือเวียดนาม ชายผ้าไหวๆ ตามลม และงอบญวน ถ้าไม่ใช่งอบอาจเป็นผ้าโพกหัวสำเร็จรูป ซึ่งผ้าโพกหัวนี้อาจพัฒนามาจากเครื่องแต่งกายของชาวจาม เนื่องจากสมัยหลังเวียดนามพยายามหนีอิทธิพลการแต่งกายของจีน และเฟ้นหาลักษณะเฉพาะของตัวเอง โดยประยุกต์จากจามและสิ่งที่ตัวเองมีอยู่ แม้กระทั่งชายเสื้อยาวๆ ก็อาจมีอิทธิพลจากจามด้วยก็ได้ (นึกภาพเสื้อแขกตัวยาวๆ) สิ่งที่ยังเป็นอิทธิพลจีนอยู่ก็คือเนื้อผ้านั่นเอง คือมักจะบางเบา นิ่มพลิ้ว และคอเสื้อจีน

เนื้อผ้าที่บางเบา กระตุ้นจินตนาการเพ้อฝันของชายหนุ่ม และเรียกความเป็นหนุ่มในตัวชายแก่ให้หวนคืน ยามเดินเหิน ชายเสื้อนั้นก็หยอกล้อระริกระรี้กับสายลม และบางครั้งการแกว่งไกวของชายเสื้อก็อาจบ่งบอกอารมณ์ของเจ้าหล่อนผู้สวมใส่ ฝ่ายชายพึงสังเกตให้ดีก่อนทะเล่อทะล่าเข้าหา

ด้วยแรงเพ้อฝันและแรงบันดาลใจ ในบทกวีของเวียดนามแม้กระทั่งข้อเขียนของชาวตะวันตกผู้มีวรรณศิลป์มักรจนาถึงหญิงสาวในชุดอ๊าวหย่ายไว้อย่างเลิศเลอ ไม่มีอะไรที่ผิดไปจากความเป็นจริง แม้กระทั่งคนที่ไม่ซาบซึ้งในบทกลอนก็ต้องยอมรับความจริงของบทรจนาบทนี้

อ๊าวหย่ายบ่งบอกสถานภาพทางสังคมกลายๆ ผู้เขียนเดินทางออกนอกเมืองบ้างบางครั้งและพบว่าหญิงชาวบ้านชาวช่องปกติก็ไม่ได้สวมชุดอ๊าวหย่ายกันทุกวัน อ๊าวหย่ายเหมาะสำหรับชุดทำงานออฟฟิศ นักเรียนนักศึกษา ไม่เหมาะสำหรับงานหนักหรือสำหรับแม่ค้าแม่ขาย หญิงชาวบ้านมักใส่กางเกงผ้านุ่มบางเบา ชายขากว้าง เสื้อผ่าหน้าติดกระดุม แขนบานเล็กน้อย บ้างก็ตามสมัย หรือไม่ก็สวมชุดง่ายๆ ซึ่งมักจะเป็นเสื้อกางเกงผ้าชิ้นเดียวกัน แต่ลักษณะโดยรวมคือมักเป็นเนื้อผ้าบางเบา ส่วนในเมืองกางเกงยีนส์ เสื้อยืดเต็มไปหมด นี่คือความกังวล

ส่วนผู้ชายก็มักนุ่งห่มตามสมัยนิยม ถ้าไม่มีงานก็ไม่นุ่งตามประเพณี หรือไม่ก็นุ่งในการแสดง การเล่นดนตรีในสถานที่ต้อนรับนักท่องเที่ยว ชุดคล้ายๆ จีน แบบเซี่ยงไฮ้ ผ้าไหมยกเป็นดอกเป็นลายสไตล์จีน ทรง A แต่ขากางเกงลีบ รองเท้าแตะทำด้วยหนังควาย แต่อย่าไปสนใจเลย สนใจอ๊าวหย่ายดีกว่า

ในภาพวาดหรือปฏิทินบางภาพอาจพบหญิงสาวเวียดนามในชุดเอี๊ยม ซึ่งโดยมากเป็นสีแดงแจ่ม ผูกเชือกที่หลังคอ เอี๊ยมเหล่านี้เดิมซ่อนอยู่ภายในเสื้ออ๊าวหย่าย แต่บางครั้งก็ใส่ทำงานบ้าน เอี๊ยมเป็นสิ่งแรกที่หายไปในวัฒนธรรมเวียดนาม ยกทรงเข้ามาแทนที่อย่างรวดเร็ว

เมื่อผู้เขียนมาเที่ยวเวียดนามในปี ค.ศ. ๑๙๙๓ นั้น พบหญิงสาวและเด็กนักเรียนหญิงสวมชุดอ๊าวหย่ายกันอยู่ทั่วไป หนาตากว่าในปี ค.ศ. ๒๐๐๕ นี้ สิ่งนี้ทำให้ผู้เขียนนึกเสียดายและเป็นห่วงอนาคตของอ๊าวหย่ายอยู่ครามครัน

ชีวิตในสังคมปัจจุบันทำให้อ๊าวหย่ายลดบทบาทลง หญิงสาวเมื่อออกงานก็ใช้ชุดอ๊าวหย่ายลดลง กลายเป็นแฟชั่นจากตะวันตก ชุดอ๊าวหย่ายจึงกลายเป็นเพียงยูนิฟอร์มของเด็กนักเรียน ยูนิฟอร์มของร้านอาหาร โรงแรม สายการบิน การแสดง และสถานที่ต้อนรับนักท่องเที่ยวเท่านั้นเอง ซึ่งเป็นเรื่องน่าเสียดาย ผู้เขียนยังจำความประทับใจครั้งแรกที่มาเที่ยวในปี ค.ศ. ๑๙๙๓ ได้ดีที่เห็นสาวๆ ในชุดอ๊าวหย่ายเป็นกลุ่มๆ แต่เชื่อไหม อีกด้านหนึ่งนั้นสาวเวียดนามก็ใส่สายเดี่ยวกันแล้ว ขณะที่ตอนนั้นบ้านเรายังไม่ฮิตสายเดี่ยวเสียด้วยซ้ำ

แต่หากมีงานแต่งงาน ชุดอ๊าวหย่ายจะขาดไม่ได้ การได้เห็นลูกสาวใส่ชุดอ๊าวหย่ายในงานแต่งงานเป็นความปลาบปลื้มใจของบุพการี ชุดแต่งงานอ๊าวหย่ายสวยๆ จึงเต็มเมือง และราคาของบางชุดนั้นสูงจนฝรั่งยังอ้าปากหวอ

สังคมสมัยใหม่ใครจะต้านทานได้นานสักกี่เพลา ผู้เขียนกลัวจังเลยที่ว่าวันหนึ่งสาวเวียดนามจะมองว่าชุดอ๊าวหย่ายของตัวเองนั้นเชยบรม และแขวนไว้ในมุมลึกที่สุดของตู้เสื้อผ้า

ถ้าหากชุดอ๊าวหย่ายหายไป เวียดนามก็ขาดเสน่ห์สำคัญอย่างหนึ่งไปด้วย แล้วอย่างนี้เวียดนามจะยังเป็นเวียดนามอยู่อีกหรือ...หือ

ข้อมูลและภาพคัดสรรจาก

www.aotrang.com

www.art-in-heart.com

www.asiaventure.com

www.ibiblio.org

www.luaviet.com.au

www.relc.org.sg/myweb8/

www.traveltovietnam.com

www.trucxanh.org

www.vietnamemb.se

www.vietnamjournal.org

หน้า 44